Η χαρτογραφημένη ξέρα και τα ανομολόγητα ομόλογα της Ν.Δ.

Μια συνέντευξη του Ειδικού Ανταποκριτή με τον Ειδικό Συνεργάτη

ΕΡ.: Τον τελευταίο καιρό, τόσο με αφορμή το ναυάγιο του "Sea Diamond" όσο και με τα "δομημένα ομόλογα", η πολιτική ζωή κινείται στον αστερισμό της αδιαφάνειας και των σκανδάλων, ενώ παράλληλα η κυβέρνηση συνεχίζει τη μονότονη ρητορεία της κάθαρσης, επικαλούμενη το σύνθημα "όλα στο φως"! Η οικολογική καταστροφή που συντελέστηκε στη Σαντορίνη, αλλά και η έκθεση του δημοσίου χρήματος των ασφαλιστικών ταμείων σε υψηλό επενδυτικό ρίσκο έφερε στο προσκήνιο την κυβερνητική πολιτική, που, μέσα από μια ιδιάζουσα νεοφιλελεύθερη αντίληψη, εκχωρεί σταθερά το δημόσιο συμφέρον σε ιδιώτες που κινούνται στη σφαίρα της ανομίας. Κατά τη γνώμη σας, τι είναι εκείνο που κάνει την κυβέρνηση αποποιείται του δημοσίου ελέγχου να συρρικνώνει το ρόλο του κράτους σε απλό "ατζέντη" των συμφερόντων εφοπλιστών και τραπεζιτών;

Η κυβέρνηση αυτή, όπως και η προηγούμενη, έχουν εμπεδώσει την ιδέα των "εθνικών πρωταθλητών", την ιδέα δηλαδή ότι ο ιδιωτικός τομέας μεγάλης κλίμακας είναι αυτός που θα αναλάβει της μεγάλης αναδιάρθρωση της ελληνικής οικονομίας. Η αναδιάρθρωση αυτή αφορά πολλούς και κρίσιμους τομείς της οικονομίας. Στον κατασκευαστικό τομέα, με τα ολυμπιακά και τα μεγάλα έργα, σχηματίστηκαν 5-6 πολύ μεγάλες επιχειρήσεις. Στον τουρισμό υπάρχει ο γιγαντισμός 2-3 εταιρειών με αλυσίδες ξενοδοχείων και αιχμή του δόρατος τα πεντάστερα ξενοδοχεία. Στην ακτοπλοΐα έχουμε τη διαμόρφωση ενός τοπίου όπου μία τελικά εταιρεία- "κονγκλόμερετ" ελέγχει όλες τις βασικές εταιρείες (Σούπερφαστ, Μινωϊκές, Στρίτζης, Hellenic Seaways) και έχει μείνει και μισή ακόμα εταιρεία (ΑΝΕΚ). Στις αερομεταφορές υπάρχουν πλέον δύο εταιρείες, μία ιδιωτική με σημαντικές παραγγελίες νέων αεροπλάνων και συνεχή επέκταση και μία κρατική, θνησιγενή, με ενοικιαζόμενα αεροπλάνα και μηδενικές παραγγελίες. Στη βιομηχανία τροφίμων 3-4 κονγκλόμερετ, εταιρείες που προέκυψαν από αμοιβαίες ενοποιήσεις, ελέγχουν το 70% των ραφιών των σουπερμάρκετ, τα οποία έχουν ήδη περιοριστεί σε 4 μεγάλες αλυσίδες. Στους υπό αποκρατικοποίηση τομείς των τηλεπικοινωνιών και της ενέργειας, οι αγορές του ΟΤΕ και της ΔΕΗ θα μοιραστούν ανάμεσα σε 2 με 3 εταιρείες, στα πρότυπα της κινητής τηλεφωνίας. Αυτό γίνεται και στον τομέα του πετρελαίου, του αερίου και των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Το ίδιο μοντέλο έχει πλέον ολοκληρωθεί στον τραπεζικό τομέα με την καθολικό έλεγχο των τεσσάρων μεγάλων τραπεζών και στο χώρο των ΜΜΕ, τόσο της τηλεόρασης όσο και των εφημερίδων. Οι παραπάνω κλάδοι είναι, επίσης, στο σύνολο τους σχεδόν και οι κλάδοι με εξωστρέφεια, με ανοίγματα στα Βαλκάνια και σε άλλες περιοχές.
Αυτού του τύπου οι αλλαγές διαμόρφωσαν μια νέα οικονομία που σε τίποτα δεν θυμίζει την οικονομία της δεκαετίας του '80 με τον εκτεταμένο κρατικό τομέα και τις ευνοϊκές για τους εργαζόμενους ρυθμίσεις σε πολλούς επιμέρους τομείς (κανονισμοί εργασίας, μισθοί, ασφάλιση, συνταξιοδότηση). Το κράτος σήμερα έχει αναλάβει τη συνέχιση της αποκρατικοποίησης των τομέων που έχουν εναπομείνει, τη ρύθμιση των αγορών με τη συνεχή επαναδιάταξη των όρων εισόδου και εσωτερικού ανταγωνισμού, την αναδιάρθρωση των εργασιακών σχέσεων, προκειμένου να εξομοιωθούν προς τα κάτω, και τη ρύθμιση των μισθών (η γενιά των 700 ευρώ). Έχει αναλάβει επίσης να καλύψει, με μάλλον αποσπασματικό και αδιαφανή τρόπο, το τεράστιο οικονομικό κόστος που συνεπάγεται η μετάβαση από το ένα μοντέλο στο άλλο, κυρίως στο ασφαλιστικό σύστημα. Το κόστος της ασφάλισης με τις παλιές ρυθμίσεις θα πληρώνεται στο μέλλον από εργαζόμενους των νέων ρυθμίσεων και από επιχειρήσεις με διάθεση πλήρους μετατόπισης του βάρους στο κράτος.
Στις συνθήκες του νέου μοντέλου της οικονομίας, η πολιτική έχει αλλάξει. Ο εκάστοτε υπουργός δεν βρίσκεται αντιμέτωπος πλέον με απρόσωπους κοινωνικούς εταίρους σε αναζήτηση θεσμικών ρυθμίσεων, αλλά σε κάθε κλάδο βρίσκεται απέναντι σε μικρό αριθμό εταιρειών και προσώπων. Η περίπτωση των ρυθμίσεων που έκανε ο Υπουργός Ναυτιλίας για τα κρουαζιερόπλοια, αφορούσε μία και μοναδική εταιρεία, ακριβώς, επειδή δεν υπάρχει και άλλη. Η αποκάλυψη της υπόθεσης του γάλατος δείχνει ότι απέναντι από τον Υπουργό Εμπορίου υπάρχουν 2,5 συνασπισμένες εταιρείες. Η πολιτική πλέον σε κάθε κλάδο, με αποδυναμωμένα τα συνδικάτα και με συγκροτημένα επιχειρηματικά συμφέροντα τέτοιας ισχύος, καθιστά την πολιτική προσομοίωση "αμερικάνικης σαπουνόπερας".

ΕΡ.: Ας πάρουμε τα πράγματα με τη σειρά. Ο υπουργός κ. Κεφαλογιάννης δήλωσε επανειλημμένα πως η σωστική διαδικασία των επιβατών του "Sea Diamond" αποτελεί διαφήμιση για τη χώρα μας στο εξωτερικό. Η αφελής και προκλητική αυτή δήλωση συνοδεύτηκε από τη σκόπιμη αποσιώπηση των πραγματικών συνθηκών του ναυαγίου, τουλάχιστον σε ό,τι αφορά την υπουργική παρέμβαση και τους χειρισμούς του ΥΕΝ. Που θα εντοπίζατε τις ευθύνες αυτές, ιδίως αν σκεφτεί κανείς πως στις μέρες μας τα ναυάγια και η λεγόμενη "ολοκληρωτική απώλεια" των πλοίων --και μάλιστα στις δικές μας θάλασσες-- είναι ένα μάλλον σπάνιο γεγονός; Υπάρχει ζήτημα εξαρτήσεων του Υπουργείου από συγκεκριμένα συμφέροντα;

Τα πλοία από τεχνολογική σκοπιά σήμερα δεν βουλιάζουν. Το κάτω μέρος του πλοίου έχει στεγανά όπου απομονώνεται η είσοδος του νερού και ταυτόχρονα επιτρέπεται η είσοδος νερού σε όποια στεγανά επιθυμεί ο πλοίαρχος. Είναι το κλασικό σαβούρωμα του πλοίου. Συνεπώς, στο συγκεκριμένο παράδειγμα όπου σκίστηκε η δεξιά πλευρά του πλοίου και η είσοδος νερού απειλούσε την ευστάθεια του πλοίου, θα μπορούσε να αφεθεί η είσοδος νερού στα στεγανά από την άλλη πλευρά. Το πλοίο θα ευσταθούσε πλήρως και η γραμμή βύθισης του θα παρέμενε κάτω από το όριο ασφαλούς μετακίνησης του. Με τη βοήθεια τριών ναυαγοσωστικών θα μπορούσε να μεταφερθεί ασφαλώς στη Σύρο ή στον Πειραιά. Το λάθος του καπετάνιου να προσαράξει το πλοίο θα μπορούσε να διορθωθεί πλήρως.
Η επιλογή για το εάν ένα πλοίο θα βυθιστεί ή θα επισκευαστεί είναι αντικείμενο διαπραγματεύσεων ανάμεσα στην εταιρεία, την απαίτηση των ναυαγοσωστικών, τα οποία δικαιούνται μεγάλο ποσοστό της αξίας του πλοίου και της ασφαλιστικής εταιρείας, η οποία με τη σειρά της διαπραγματεύεται με την εταιρεία τους όρους της αποζημίωσης σε περίπτωση επισκευής ή βύθισης. Στο τρίγωνο αυτό δεν εμπλέκεται το Υπουργείο.
Το Υπουργείο όμως έχει τον πλήρη έλεγχο πριν φτάσουμε στο σημείο αυτό, καθώς είναι υπεύθυνο, πρώτον για τη διάσωση των επιβατών και του πληρώματος και, δεύτερον, για την αποφυγή περιβαλλοντικής καταστροφής από τη διαρροή πετρελαίων. Μέχρι τότε οι επιθυμίες της εταιρείας δεν έχουν καμία απολύτως ισχύ. Το Υπουργείο όφειλε λοιπόν πρώτον να έχει πλήρη έλεγχο της διαδικασίας πριν μετακινηθεί καν το πλοίο από τον επίμαχο βράχο. Θα έπρεπε να διασφαλίσει με ταχύτερο τρόπο την απομάκρυνση όλων των επιβατών και να διασφαλίσει την πλήρη απορρόφηση του πετρελαίου. Και στα δύο θέματα απέτυχε. Η απομάκρυνση των επιβατών έγινε με χαρακτηριστική καθυστέρηση και δυστυχώς με θύματα, και αντί να βγάλει το πετρέλαιο με τον εύκολο τρόπο, άφησε να οδηγηθεί το πλοίο σε σημείο μεγάλου βάθους, συντηρώντας την απειλή οικολογικής καταστροφής. Ο υπουργός απέτυχε πλήρως, αποποιήθηκε τον θεσμικό του ρόλο και άφησε όλες τις επιλογές στην εταιρεία.

ΕΡ.: Ας περάσουμε στο θέμα της επικαιρότητας. Απ' ό,τι φαίνεται μέσα σε δύο μέρες δεκατέσσερα ασφαλιστικά ταμεία με περίεργες αλλαγές και αντικαταστάσεις στις διοικήσεις τους αποφάσισαν να "τζογάρουν" ομαδικά σε ομόλογα υψηλού ρίσκου. Η κυβέρνηση επιμένει να παρουσιάζει την όλη διαδικασία ως "λανθασμένη επιλογή των διοικήσεων", και περιορίζεται σε μια αναδιάρθρωση της διαδικασίας πρόσληψης διευθυντών και συμβούλων. Πρόκειται άραγε για μια διαχειριστική γκάφα ή για επίσημη πολιτική απόφαση με άμεσες επιπτώσεις στα ταμεία των ασφαλισμένων, ερήμην των κομμάτων, των πολιτών και των εργαζομένων; Γιατί, άραγε, η κυβέρνηση επιμένει τόσο πολύ στη διάκριση μεταξύ "αποθεματικού" και "επενδυτικού" κεφαλαίου προσπαθώντας να αποχρωματίσει την πραγματική ουσία του δημοσίου χρήματος και του δημοσίου συμφέροντος;

Η κυβέρνηση νομοθετεί για το τι κάνουν τα αποθεματικά τους τα ασφαλιστικά ταμεία, αποφασίζει για τις λεπτομέρειες στη διαχείριση των αποθεματικών με διοικητικές πράξεις και διορίζει τις διοικήσεις των ασφαλιστικών ταμείων. Ταυτόχρονα επιλέγει το τι ομόλογα εκδίδει και που απευθύνονται. Με μία φράση, όλος ο μηχανισμός είναι στα χέρια της. Άλλοθι δεν υπάρχει, διότι δεν παρεμβαίνει κανείς άλλος στο μηχανισμό αυτό.
Τα αποθεματικά είναι χρήμα. Το χρήμα είναι εν δυνάμει κεφάλαιο. Μπορεί δηλαδή να εμπλακεί σε μία διαδικασία παραγωγής αγαθών ή υπηρεσιών προκειμένου να επιτευχθεί κάποιο κέρδος. Δεν υπάρχει καμία μορφή κεφαλαίου με διασφαλισμένη την κερδοφορία του. Συνεπώς, τα αποθεματικά των ταμείων δεν μπορεί να αναλάβουν επιχειρηματικούς κινδύνους και να γίνουν κεφάλαιο, να αγοράζουν δηλαδή μετοχές ή να ιδρύουν εταιρείες. Όπου το έκαναν, αποτέλεσαν εύκολη λεία των διαχειριστών του χρήματος. Στην Αγγλία οι 50-60 ιδιωτικές εταιρείες που αντικατέστησαν τα κρατικά ταμεία στα συνταξιοδοτικά προγράμματα στην ακμή της Μπλερικής μονομανίας με τις αγορές, χρεοκόπησαν στο σύνολο τους κατά την τελευταία διετία. Ο Μπους δίνει μάχη εναντίον των ταμείων που δεν διαθέτουν τα αποθέματά τους στις χρηματιστηριακές εταιρείες.
Αναγκαστικά, τα ταμεία πρέπει να επιλέγουν τοποθετήσεις χαμηλού ρίσκου και χαμηλής απόδοσης. Φυσικά, δεν υπάρχει καμία τοποθέτηση που να διασφαλίζει την αξία του χρήματος διαχρονικά. Ούτε ο χρυσός --και αυτός υφίσταται τεράστιες διακυμάνσεις ούτε το δολάριο ή το ευρώ-- διακυμάνσεις είναι συνεχείς, ούτε κατ' επέκταση τα ομόλογα σταθερής απόδοσης που είναι σαν τις τοποθετήσεις σε νόμισμα. Το σίγουρο είναι ότι η προοπτική της "επένδυσης χάριν των υψηλών αποδόσεων" δεν αποτελεί λύση. Οι κυβερνήσεις σε όλη τη μεταπολεμική περίοδο χρησιμοποιούσαν τα αποθεματικά για την κάλυψη αναγκών του δημοσίου, ενώ στην πρόσφατη περίοδο τα παραπέμπουν στην ιδιωτική αγορά. Εκτιμώ ότι έφθασε η ώρα ο έλεγχος των ταμείων να περάσει στους ίδιους τους εργαζόμενους με τη διακριτική παρουσία του κράτους.

ΕΡ. Ας έρθουμε τώρα στη δράση της Αριστεράς για τα θέματα αυτά. Απαντώντας στον πρόεδρο του ΣΥΝ που μίλησε πρόσφατα για την "ανάγκη αλλαγής του πολιτικού σκηνικού", η γραμματέας του ΚΚΕ επανέλαβε για άλλη μια φορά πως "δεν φταίει το πολιτικό σκηνικό αλλά η πολιτική που ασκείται από τα δύο μεγάλα κόμματα". Φαίνεται πως, εδώ και καιρό, για το ΚΚΕ η μόνη αντιπολιτευτική επιλογή είναι η στείρα καταγγελία του καπιταλισμού ως βασικής συνθήκης που παράγει τη διαφθορά και τα σκάνδαλα. Από την άλλη μεριά, η πολιτική και κοινοβουλευτική πίεση του ΣΥΡΙΖΑ συχνά εξαντλείται στη διατύπωση προτάσεων που αρχίζουν και τελειώνουν με τη "σύσταση εξεταστικών επιτροπών" και την ανάγκη ύπαρξης "θεσμών διαφάνειας". Φτάνει άραγε αυτή η πολιτική στρατηγική ή μήπως έχει έρθει η ώρα για τον ΣΥΡΙΖΑ να μιλήσει προγραμματικά για τα μείζονα θέματα και τα μεγάλα κοινωνικά προβλήματα;

Το "ασφαλιστικό" είναι ένα θέμα ανοιχτό σε όλη την Ευρώπη. Πολλοί οικονομικοί και πολιτικοί αναλυτές υποστηρίζουν πως θα οδηγήσει σε μεγάλες κοινωνικές ανακατατάξεις --ιδίως στα χαμηλά και μεσαία στρώματα-- και ενδεχομένως να εξελιχτεί σε μια κεντρική διαμάχη ανάμεσα στη Δεξιά και στην Αριστερά. Η "νεολαία των 700 ευρώ", η ανεργία, η ενεργειακή κρίση, και η υποχώρηση του κοινωνικού κράτους είναι επίσης μια πραγματικότητα. Προσωρινά, τα προβλήματα αυτά καλύπτονται είτε κάτω από τις ρητορείες της "αυτορύθμισης της αγοράς" είτε κάτω από τις ρητορείες της "ευελιξίας", της "απασχολησιμότητας" και του πολύπαθου "σουηδικού μοντέλου".
Απέναντι σε όλα αυτά, ο ΣΥΡΙΖΑ αλλά και το Κόμμα της Ευρωπαϊκής Αριστεράς οφείλει απλώς να κρατήσει μια αμυντική γραμμή διαμαρτυρίας και ευχολογίων για τον "άλλο κόσμο που είναι εφικτός" ή μήπως πρέπει να διαμορφώσει συγκεκριμένες προτάσεις για την αναδιανομή του κεφαλαίου, για την εργασία και την ανάπτυξη; Σε ποια κατεύθυνση θα μπορούσε η σύγχρονη Αριστερά να επεξεργαστεί σήμερα θέσεις για τις "δύσκολες σχέσεις" μεταξύ της οικονομικής ανάπτυξης με το κοινωνικό κράτος ;
Η Αριστερά φέρει το βάρος δύο μεγάλων πολιτικών παραδόσεων από τη δεκαετία του '30 και μετά. Ας το πούμε συμβολικά της "γραμμής Ζαχαριάδη" και της "γραμμής Πουλιόπουλου". Η πρώτη θεωρούσε ότι η Αριστερά μπορεί να έχει ως στόχο το σοσιαλισμό, αλλά στον καπιταλισμό ασχολείται με μέτωπα --εθνικά, δημοκρατικά, εργατικά ή άλλα--, ανάλογα με τις πολιτικές συγκυρίες και τις κυρίαρχες συγκρούσεις, παλεύει για ενωμένα συνδικάτα κ.ο.κ. Η δεύτερη επέμενε ότι η προβολή της σοσιαλιστικής προοπτικής έχει την απόλυτη προτεραιότητα και ότι όλα τα άλλα, ακόμα και ο παγκόσμιος πόλεμος είναι ενδοαστικές αντιθέσεις από τις οποίες απέχουμε, ενώ η ρεφορμιστική Αριστερά είναι ισοδύναμος εχθρός με τον αντίπαλο.
Η Αριστερά, την περίοδο του ΕΑΜ, της ΕΔΑ, και των δύο ΚΚΕ, μέχρι δηλαδή και τη δεκαετία του '80 είχε επιλέξει τη γραμμή Ζαχαριάδη. Στη δεκαετία του '90 το ΚΚΕ μετατοπίστηκε στη γραμμή Πουλιόπουλου, θέτοντας ως μοναδικό πολιτικό αίτημα την "κυβέρνηση εργατών και αγροτών". Ο ΣΥΝ από την άλλη παρέμεινε σταθερά στη γραμμή Ζαχαριάδη. Αρκετές δυνάμεις της εξωκοινοβουλευτικής Αριστεράς συντηρούν την παράδοση Πουλιόπουλου.
Σήμερα, η Αριστερά έχει περισσότερα από ένα υπαρξιακά προβλήματα και δεν υπάρχουν εύκολες απαντήσεις σε κανένα θέμα. Ένας βασικός λόγος είναι ότι η οικονομία, οι κοινωνικές τάξεις και ομάδες έχουν αλλάξει ριζικά, με τρόπο που δεν αφήνουν κανένα στοιχείο της πολιτικής ανεπηρέαστο. Οι αμυντικές τακτικές --επιβεβλημένες εκ των πραγμάτων, οι μεταρρυθμιστικές μέριμνες-- ασαφείς αλλά με κοινωνικές και περιβαλλοντικές αιχμές, και οι στρατηγικοί στόχοι, ο σοσιαλισμός, αποτελούν ανοιχτή ατζέντα για τη Αριστερά, που καιρός είναι να τα συζητήσει, σοβαρά, χωρίς προαπαιτούμενα. Αυτό συμβαίνει διεθνώς εδώ και χρόνια και υπάρχει πολύ δρόμος ακόμα μέχρι την καταστατική επανίδρυση της Αριστεράς. Γιατί για καταστατική επανίδρυση πρόκειται, μιας και καμία κληρονομιά --αυτοδιαχειριστική, κρατική ή συνεταιριστική στα θέματα της οικονομίας, ή θεωρητική και ιδεολογική (σταλινική, μαοϊκή, τροτσκιστική, λενινιστική, μπερνσταϊνική, πλεχανοφική, γκραμσιανή), ή άλλη στα πολιτικά--, δεν φαίνεται να έχει την πρωτοκαθεδρία. Η προσκόλληση σε μία παράδοση φέρνει την απομόνωση και τον κατακερματισμό. Ο κριτικός αναστοχασμός δεν αρκεί. Η ρήξη πρέπει να είναι πιο ριζική.

--Σας ευχαριστώ πολύ, και να τα λέμε συχνότερα!
--Κι εγώ σας ευχαριστώ, και αποδέχομαι την πρόσκληση!

Δημοσιεύθηκε στην ΑΥΓΗ την 6.5.2007