Το σημερινό μοντέλο ανάπτυξης οδηγεί σε κοινωνική κρίση

Συνέντευξη με τον καθηγητή Σάββα Ρομπόλη Επιστημονικό Διευθυντή του Ινστιτούτου Εργασίας της ΓΣΕΕ/ΑΔΕΔΥ.

Στην ΔΕΘ ο πρωθυπουργός αναμενόταν να εμφανίσει, τουλάχιστον, θετική εικόνα της οικονομίας, ότι πέτυχαν οι κυβερνητικοί στόχοι. Το ΙΝΕ (Ινστιτούτο Εργασίας ΓΣΕΕ – ΑΔΕΔΥ - www.inegsee.gr/) , αντίθετα, στην Έκθεσή του δίνει μια διαφορετική εικόνα, ότι η πραγματική σύγκλιση επιβραδύνεται, αναφέροντας μάλιστα και το παράδειγμα της Πορτογαλίας.
Πράγματι το Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν (ΑΕΠ) στην Ελλάδα αυξάνεται περισσότερο από τα άλλα κράτη της ΕΕ. Όμως, υπάρχει μια επιβράδυνση σε σχέση με τα προηγούμενα χρόνια, που οφείλεται στην μείωση των επενδύσεων, ιδιαίτερα αυτών του τεχνολογικού εξοπλισμού των επιχειρήσεων και των επενδύσεων των δημοσίων επιχειρήσεων. Επομένως, τίθεται ζήτημα ανάπτυξης της ελληνικής οικονομίας για το προσεχές μέλλον. Γι’αυτό το λόγο γίνεται και η αναφορά στην Πορτογαλία. Πριν δύο χρόνια και η χώρα αυτή παρουσίαζε αντίστοιχα μεγέθη στην ανάπτυξη, την απασχόληση, την ανεργία, τον πληθωρισμό. Ξαφνικά, όμως, επειδή σημειώθηκε μείωση των επενδύσεων, αλλά και της καταναλωτικής ζήτησης, προκλήθηκε σοβαρή οικονομική κρίση, που φαίνεται ότι θα εξελιχθεί και σε κοινωνική με τη μεγάλη αύξηση της ανεργίας.
Όσον αφορά την κατά 3,5% αύξηση του ΑΕΠ, εμείς υποστηρίζουμε ότι οφείλεται κατά 67% στην ιδιωτική κατανάλωση, που με τη σειρά της στηρίζεται στον υπερδανεισμό των νοικοκυριών και σε μείωση των αποταμιεύσεων.
Ο αντίλογος σ’ αυτό είναι ότι είμαστε πίσω από το ποσοστό δανεισμού των νοικοκυριών σε σύγκριση με άλλα κράτη της ΕΕ.
Αυτό το λαμβάνουμε υπόψη, όμως επισημαίνουμε τις τάσεις, τις συνθήκες που διαμορφώνονται στην οικονομία, που, αν δεν ανατραπούν, μπορεί στο άμεσο μέλλον να δημιουργήσουν προβλήματα.

Όλοι δανείζονται εξ άλλου: νοικοκυριά, κράτος, επιχειρήσεις. Είναι ένα συνολικότερο και σύνθετο ζήτημα.
Η άθροιση όλων αυτών μας δίνει το συνολικό χρέος της οικονομίας που στην Ελλάδα, κι αυτό είναι σοβαρό, βρίσκεται πολύ πάνω από το ΑΕΠ.
Αν προσθέσουμε και το «χρέος» που προκύπτει από το έλλειμμα του Ισοζυγίου τότε το πρόβλημα γίνεται εξαιρετικά δύσκολο.
Η διαφορά εισπράξεων και πληρωμών στο Ισοζύγιο Εξωτερικών Πληρωμών έχει φτάσει το 10% του ΑΕΠ. Παλιά αυτή η διαφορά καλυπτόταν από τουρισμό, ναυτιλία, μετανάστες. Τώρα αναγκαζόμαστε να δανειστούμε για να καλύψουμε τη διαφορά.

Έχουμε, δηλαδή, μεταφορά εισοδήματός μας στο εξωτερικό.
Ακριβώς. Μεταφορά παραγόμενου εγχώριου προϊόντος στο εξωτερικό. Δηλαδή, χρηματοδοτούμε την κοινωνική ασφάλιση κρατών απ’ όπου εισάγουμε προϊόντα, τον εκσυγχρονισμό της οικονομίας τους, τους μισθούς τους.

Όμως οι συνολικές επενδύσεις αυξήθηκαν. Εννοείτε ότι το πρόβλημα υπάρχει στην σύνθεσή τους;
Πράγματι. Οι επενδύσεις που παίζουν σημαντικό ρόλο, π.χ. αυτές του κεφαλαιουχικού εξοπλισμού, αυξήθηκαν μόλις κατά 0,5%. Ο προσανατολισμός που υπήρξε και με τη βοήθεια του Γ’ Κ.Π.Σ. ήταν η δημόσια κατασκευαστική αγορά, ιδιαίτερα με τα οδικά δίκτυα. Επίσης οι επενδύσεις στην οικοδομή. Αυτό το μοντέλο προσανατολισμού των επενδύσεων το έχει σήμερα και η Ισπανία με 3,5% αύξηση της ανάπτυξης. Όμως, μεσοπρόθεσμα είναι επισφαλές. Αν σημειωθεί κρίση στις αγορές, σε συνδυασμό με την απουσία τεχνολογικής - καινοτομικής αναβάθμισης της βιομηχανίας, αυτές οι χώρες θα αντιμετωπίσουν σοβαρότατα προβλήματα.

Η ανταγωνιστικότητα της ελληνικής οικονομίας έχει πέσει συγκριτικά με τους ανταγωνιστές της. Κυβέρνηση, Τράπεζα Ελλάδος και διεθνείς οργανισμοί προβάλλουν ως αιτία το εργατικό κόστος. Τα ελληνικά προϊόντα γι' αυτό είναι ακριβά λέγετε.
Συμφωνούμε με την Τράπεζα της Ελλάδος ότι η ανταγωνιστικότητα έχει μειωθεί, τα τελευταία 6 χρόνια, κατά 13%. Διαφωνούμε όμως με την Τράπεζα και τους άλλους διεθνείς οργανισμούς για τα αίτια. Αποδίδουν τη μείωση στην αύξηση των μισθών και του κόστους εργασίας, αφήνοντας να εννοηθεί ότι υπάρχει ένας πληθωρισμός μισθών. Αντίθετα το ΙΝΕ αποδεικνύει σε σειρά μελετών του ότι έχουμε πληθωρισμό κερδών. Η επιδείνωση της ανταγωνιστικότητας οφείλεται στην διεύρυνση των περιθωρίων κέρδους. Η Έκθεση αποδεικνύει ότι ενώ μεταξύ 1995 και 2005 στην ελληνική οικονομία τα κέρδη αυξήθηκαν 23,2%, στη ζώνη του Ευρώ αυξήθηκαν κατά 12,3%. Επομένως, έχουμε διπλασιασμό της κερδοφορίας της ελληνικής οικονομίας σε σύγκριση με τα άλλα κράτη της ΕΕ.
Ολοένα και περισσότερα κέρδη μήπως και γίνουν επενδύσεις. Μονεταριστική αντίληψη.
Ακριβώς, είναι αυτό που λέμε, οικονομία της προσφοράς. Κεντρική ιδέα της είναι η μεταφορά του μεγαλύτερου μέρους των πόρων της οικονομίας στις επιχειρήσεις μέσω της ανισοκατανομής του εισοδήματος, με την εισοδηματική πολιτική, τη φορολογική, με τον περιορισμό του κράτους πρόνοιας. Η επιχειρηματική δραστηριότητα συγκεντρώνει αυτά τα κεφάλαια, γιατί πιστεύουν ότι είναι ο μοχλός της επένδυσης και ανάπτυξης. Αυτής της αντίληψης ήταν οι νόμοι, φορολογικοί και αναπτυξιακοί, που ψηφίστηκαν το 2004 και το 2005. Όπως και ο νόμος για τη μείωση της αμοιβής των υπερωριών. Για να μεταφερθούν τεράστιοι πόροι στον επιχειρηματικό τομέα.

Επαληθεύτηκε αυτή η θεωρία;
Το αντίθετο. Δεν σημειώθηκε αύξηση των ιδιωτικών επενδύσεων, έχουμε στασιμότητα, ενώ παράλληλα σημειώνεται και στασιμότητα της βιομηχανικής παραγωγής.

Πού οφείλεται η στασιμότητα των επενδύσεων με τόσα υψηλά κέρδη;
Στο ότι οι επιχειρηματίες βλέπουν ότι στην οικονομία, λόγω της μείωσης του εισοδήματος και της υπερχρέωσης των νοικοκυριών, υπάρχει μια μικρή προσδοκία μελλοντικής ζήτησης. Επομένως, εφόσον οι προσδοκίες είναι χαμηλές, οι επιχειρηματίες διστάζουν να κάνουν επενδύσεις γιατί αυξάνονται οι κίνδυνοι. Γι’ αυτό, άλλωστε, έχουμε την επιβράδυνση του ΑΕΠ και γι’ αυτό, ενώ μετακινήθηκαν τεράστιοι πόροι τα τελευταία χρόνια προς την πλευρά των επιχειρήσεων, εν τούτοις, και παρά αυτή τη συγκέντρωση πόρων, δεν γίνονται επενδύσεις. Και εδώ βρίσκεται ο πυρήνας του προβλήματος της οικονομικής πολιτικής. Γι’ αυτό η Έκθεση και τα συνδικάτα αναδεικνύουν την αναγκαιότητα αλλαγής της.

Να επανέλθουμε στα του εργατικού ενδιαφέροντος. Τα τελευταία χρόνια, το εργατικό κόστος είναι συγκρατημένο, η παραγωγικότητα της εργασίας αυξήθηκε κατά πολύ, και η φορολογική επιβάρυνση μισθωτών και συνταξιούχων επίσης αυξήθηκε. Αναδύεται ανάγλυφα η εντεινόμενη ταξική πολιτική, ωστόσο δεν έχουμε επενδύσεις.
Αυτή η πολιτική της προσφοράς εμείς θεωρούμε ότι δεν οδηγεί σε θετικά αποτελέσματα, δηλαδή σε αύξηση των επενδύσεων, του ΑΕΠ, στην αναδιανομή του εισοδήματος και στη μείωση της ανεργίας. Πέραν αυτών των προβλημάτων που δεν επιλύει, αποδυναμώνει την εσωτερική δυναμική της οικονομίας για το μέλλον. Ας δούμε το ζήτημα της παραγωγικότητας της εργασίας. Αυξανόταν κατά 4% και το 2005 πήγε στο 2,1%, ενώ η προοπτική για το 2007 είναι ότι θα μειωθεί περαιτέρω. Το εργατικό κόστος έχει μια φθίνουσα τάση, η φορολογική επιβάρυνση διευρύνθηκε γιατί θέλουν να μεταφερθούν πόροι προς τις επιχειρήσεις. Δηλαδή, έχουμε μια τυπική ταξική πολιτική.

Όπως αναφέρεται στην Έκθεση του ΙΝΕ έχει αναδιαταχθεί και η θεσμική οργάνωση των λειτουργιών του οικονομικού σχηματισμού. Δηλαδή, η οικονομική πολιτική που εφαρμόζεται θεωρεί την αγορά σαν μια μεγάλη μητρόπολη και από κάτω τις πολιτικές ανάπτυξης και αναδιανομής του εισοδήματος τις θεωρεί σαν μικρές αποικίες αυτής της αγοράς, που σημαίνει ότι η πολιτική ανάπτυξης και αναδιανομής κινείται σύμφωνα με τις επιλογές και τις ανάγκες της αγοράς και όχι η αγορά με βάση τις ανάγκες της οικονομίας και κοινωνίας. Με βάση αυτό το τρίπτυχο, δηλαδή η αγορά, πολιτικές ανάπτυξης και αναδιανομής του εισοδήματος ελλοχεύουν οι αντιφάσεις που έχουν δημιουργηθεί τα τελευταία χρόνια από την εφαρμοζόμενη οικονομική πολιτική.
Ο πρωθυπουργός αναμένεται να ισχυριστεί ότι αυξήθηκε η απασχόληση, ενώ η ανεργία τουλάχιστον συγκρατείται.
Τα στοιχεία της ΕΣΥΕ δείχνουν πράγματι μια αύξηση της απασχόλησης. Κινούνται όμως στις κατευθύνσεις της Eurostat που θεωρεί ότι και μία ώρα ακόμη την βδομάδα να εργάζεσαι είσαι απασχολημένος.

Υπάρχουν στοιχεία που δείχνουν αυτό;
Τα στοιχεία που αναφέρονται στην Έκθεση και δείχνουν ότι η αύξηση προέρχεται από τα επιδοτούμενα προγράμματα, την προσωρινή απασχόληση, την απασχόληση στον τουρισμό. Δεν είναι, δηλαδή, μια σταθερή, ασφαλής και μακράς πνοής απασχόληση. Επομένως, δεν πρέπει να εφησυχάζουμε γιατί το όραμά μας στον 21ο αιώνα δεν μπορεί να’ ναι η μερική ή η προσωρινή ή η ανασφαλής απασχόληση.
Η ανεργία παραμένει εξαιρετικά υψηλή, πλήττοντας κυρίως νέους και γυναίκες.
Αυτή τη στιγμή στους τέσσερις ανέργους οι δύο είναι απόφοιτοι δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, ο ένας δημοτικού και ο άλλος τριτοβάθμιας. Επομένως, το πρόβλημα σ’ ό,τι αφορά τη σχέση εκπαιδευτικού συστήματος και αγοράς εργασίας βρίσκεται κυρίως στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Επίσης η ανεργία πλήττει πολύ τις γυναίκες και βέβαια ένα μεγάλο πρόβλημα υπάρχει με τους ηλικιωμένους άνεργους άνω των 55 ετών που δεν μπορούν να απορροφηθούν από κανένα τομέα της παραγωγής.
Πέρυσι έγινε η σοβαρή παρέμβαση στις εργασιακές σχέσεις με τη διευθέτηση του χρόνου εργασίας και τις υπερωρίες.
Και στην Ελλάδα και στην ΕΕ ακολουθείται ένα μείγμα πολιτικής που στοχεύει στη μείωση του εργατικού κόστους μέσω της επιδείνωσης των εργασιακών σχέσεων. Μια πτυχή της είναι η παρέμβαση στον χρόνο εργασίας. Έτσι παρατηρούμε στην ΕΕ και στην Ελλάδα να αυξάνεται ο αριθμός όσων εργάζονται πάνω από 48 ώρες τη βδομάδα.

Πριν λίγα χρόνια, κάτι είχαμε καταφέρει με τη μείωση των ωρών εργασίας. Τώρα, είμαστε πρώτοι στις ώρες εργασίας.
Γυρίζουμε πίσω από τη δεκαετία του ‘80 και μάλιστα έχουμε πάει πιο πολύ από άλλες χώρες.
Αυτό συνδυάζεται και με την υπονόμευση των Συλλογικών Συμβάσεων Εργασίας.
Όλες οι προσπάθειες αναφέρονται στην αποκέντρωση της συλλογικής διαπραγμάτευσης υπέρ της ενίσχυσης της περιφερειακής, της κλαδικής, της επιχειρησιακής ή της ατομικής. Ο στόχος είναι να σπάσουν την Εθνική Γενική Συλλογική Σύμβαση Εργασίας σε όλα τα κράτη της ΕΕ. Το τρίτο που επιδιώκουν είναι η ευελιξία και το λεγόμενο flex security, δηλαδή ευελιξία και ασφάλεια. Βέβαια, από μελέτες που έχουν γίνει έχει αποδειχθεί ότι δεν έχει καμία συμβολή στην βελτίωση της ανταγωνιστικότητας.

Και το Ασφαλιστικό εντάσσεται σ’ αυτή την πολιτική;
Ακριβώς. Έρχονται διεθνείς οργανισμοί, όπως το ΔΝΤ και λένε ότι το ισχύον ασφαλιστικό σύστημα δεν έχει μέλλον και ότι μετά από μια δεκαετία θα βρεθεί σε πολύ δύσκολη κατάσταση. Για να μην συμβεί αυτό, υποστηρίζουν, πρέπει να βρεθούν σημαντικοί πόροι μέσω της μείωσης του ποσοστού αναπλήρωσης των συντάξεων από το ισχύον 70% στο 40%. Δηλαδή, προτείνουν δραστική μείωση των συντάξεων σε μια χώρα που οι 8 στους 10 συνταξιούχους παίρνουν συντάξεις των 550 και 580 Ευρώ. Και η Έκθεση του ΙΝΕ μιλά για συγκέντρωση σημαντικών πόρων, μέσω όμως της αναδιανομής του εισοδήματος.

Εντάξει, όλα αυτά, θα πει κάποιος. Όμως υπάρχει μια άλλη οικονομική πολιτική που μπορεί να εφαρμοστεί;
Εμείς υποστηρίζουμε ένα διαφορετικό μοντέλο ανάπτυξης και ένα μείγμα πολιτικής που αφορά την αύξηση των δημόσιων επενδύσεων οι οποίες θα παίζουν και ένα προωθητικό ρόλο στην αύξηση των ιδιωτικών επενδύσεων. Γιατί όπως είπαμε προηγουμένως η αύξηση των ιδιωτικών επενδύσεων δεν στηρίζεται τόσο στην κερδοφορία όσο στην αύξηση των προσδοκιών ζήτησης, που αυξάνεται από την αύξηση του εισοδήματος. Επίσης, το ΙΝΕ μιλά όχι για απορρυθμιστική ανταγωνιστικότητα αλλά για τη διαρθρωτική ανταγωνιστικότητα, δηλαδή για επενδύσεις, καινοτομία έρευνας, νέα προϊόντα, εκσυγχρονισμό των επιχειρήσεων. Τέλος μιλάμε για την παραγωγική επιχειρηματικότητα και όχι την προνομιακή επιχειρηματικότητα που είναι η σημερινή πολιτική, η οποία στηρίζεται στα φορολογικά προνόμια, στις χρηματοδοτήσεις από την ΕΕ και τον κρατικό προϋπολογισμό. Δηλαδή, έχουμε μια επιχειρηματικότητα προνομίων και διευκολύνσεων και όχι παραγωγική πραγματικότητα. Όσον αφορά το μοντέλο ανάπτυξης εμείς μιλάμε για μεταστροφή του παραγωγικού συστήματος με ιδιαίτερη εμφάνιση σ’ αυτό που αποκαλούμε ολοκληρωμένα συμπλέγματα δραστηριοτήτων σε περιφερειακό επίπεδο, κλαδικά και οριζόντια.

Πώς συνδυάζονται το περιφερειακό με το κλαδικό επίπεδο;
Εδώ και δύο χρόνια έχουμε αρχίσει να μελετάμε, σε συνεργασία με αντίστοιχους επιστημονικούς φορείς του εξωτερικού, το περιφερειακό μοντέλο ανάπτυξης με τα ολοκληρωμένα συστήματα δραστηριοτήτων παίρνοντας υπόψη τις εισροές - εκροές στην περιφέρεια Δυτικής Ελλάδας, προσπαθώντας να δούμε τις παραγωγικές δυνατότητες της περιφέρειας, εξετάζοντας τις επενδύσεις που έχουν γίνει, τα πολλαπλασιαστικά τους αποτελέσματα στην προστιθέμενη αξία, στην κερδοφορία, στο εισόδημα, στην απασχόληση και στις επενδύσεις κατά κλάδο. Αυτή τη στιγμή βρισκόμαστε στο στάδιο κατασκευής του μοντέλου, της επεξεργασίας στοιχείων. Αν όλα πάνε καλά τότε θα αναγάγουμε το μοντέλο σ΄ όλες τις περιφέρειες.

Μ’ αυτόν τον τρόπο προσδοκάται ότι το συνδικαλιστικό κίνημα θα εξοπλιστεί με επιπλέον στοιχεία στην παρέμβασή τους; Τέτοιες μελέτες εξ άλλου, δεν υπάρχουν από την πολιτεία.
Το συνδικαλιστικό κίνημα θα αποκτήσει μια παραγωγική - αναλυτική γνώση για τις περιφέρειες και πάνω σ’ αυτή θα κάνει προτάσεις επενδύσεων και επιχειρηματικών δραστηριοτήτων κατά περιφέρεια. Έτσι όλοι θα γνωρίζουν από τον επιχειρηματία μέχρι τους εργαζόμενους και την Τοπική Αυτοδιοίκηση αν κάποια επένδυση είναι βιώσιμη, τα πολλαπλασιαστικά της αποτελέσματα και τις προοπτικές της, και όχι όπως γίνεται τώρα που οι επιχειρηματίες παίρνουν επιδοτήσεις και οι επιχειρήσεις γίνονται κουφάρια ή μεταναστεύουν. Αυτή η προσέγγιση βοηθάει και στην απορρόφηση κονδυλίων από το Δ’ Κ.Π.Σ. το οποίο αναφέρεται περισσότερο σε περιφερειακές κατανομές παρά σε κεντρικές. Η μελέτη μας αυτή θα καλύψει και το κενό που υπάρχει από τους διαμορφωτές της οικονομικής πολιτικής. Σήμερα οι πόροι αυτοί κατανέμονται απλώς για να γίνονται οδικά δίκτυα και μικρά περιφερειακά έργα χωρίς όμως σημαντική επενδυτική και αναπτυξιακή αποτελεσματικότητα.

Την συνέντευξη πήρε ο Μάκης Μπαλαούρας και δημοσιεύθηκε στην ΕΠΟΧΗ στις 15.9.2006