Τα κέρδη (και) του ΟΤΕ πάνω από τους ανθρώπους

Οι εργασιακές σχέσεις στα καταστήματα του ΟΤΕ του ελεύθερου ανταγωνισμού

Κάποιο απόγευμα της Μ. εβδομάδας μπήκα στο κατάστημα του ΟΤΕ της Α.Π. (ΟΤΕshop τα λένε…) για να πάρω πληροφορίες σχετικά με τις υπηρεσίες internet της εταιρείας. Στο κατάστημα βρίσκονταν τέσσερεις υπάλληλοι, εκ των οποίων οι δύο στα ταμεία και οι άλλες δύο (γυναίκες) εξυπηρετούσαν υποψήφιους αγοραστές συσκευών, υπηρεσιών κλπ. Μετά από μια δεκάλεπτη αναμονή στην ουρά έρχεται η δική μου σειρά και η κυρία αισθάνεται την ανάγκη να απολογηθεί για την καθυστέρηση, λέγοντάς μου ότι λόγω των ημερών της Μ. εβδομάδας (διευρυμένο ωράριο, άδειες προσωπικού κλπ) υπάρχει δυσκολία στην κάλυψη του καταστήματος με το αναγκαίο προσωπικό, για να προσθέσει, περίπου μονολογώντας, ότι από τους τέσσερεις υπαλλήλους που ήταν παρόντες εκείνη την ώρα, οι δύο δούλευαν «εκτός ωραρίου»!

Επειδή τελευταία όλο και περισσότερα διαβάζουμε και ακούμε για τα νέα ήθη που επιβάλλει η διοίκηση Βουρλούμη στα εργασιακά του ΟΤΕ, αυτό το «εκτός ωραρίου» μου κέντρισε αμέσως το ενδιαφέρον.

«Εννοείτε ότι εργάζονται υπερωριακά, ή μήπως αμισθί;» ρώτησα με κάποια αμηχανία

«Μα τι λέτε τώρα, αμισθί, βέβαια!», μου απαντάει. «Εγώ έκλεισα το οκτάωρό μου, πήγα σπίτι μου να ταΐσω τα παιδιά για μια ώρα και γύρισα πίσω για να κάτσω εδώ μέχρι τις εννιά το βράδυ».

Επειδή με τα διάφορα «μα καλά, γιατί το κάνετε αυτό;» φαινόταν να μην καταλαβαίνω τι κρύβεται πίσω από την ακατανόητη (για έναν αφελή…) προθυμία κάποιων υπαλλήλων να προσφέρουν μεγαλοβδομαδιάτικα αμισθί τις υπηρεσίες τους στον ΟΤΕ, η υπάλληλος δέχτηκε, ίσως και παρακινούμενη από την ανάγκη να πει κάπου «τον πόνο της» (ενώ ταυτόχρονα μου παρουσίαζε κάποιες εναλλακτικές επιλογές πακέτων internet) να μου εξηγήσει αυτά εγώ, αλλά πολύ φοβάμαι και οι περισσότεροι από μας, αγνοούμε.

Καταστήματα ΟΤΕ: Ή είναι κερδοφόρα, ή κλείνουν!

Τα καταστήματα του ΟΤΕ δημιουργήθηκαν τα τελευταία χρόνια (ως απάντηση στον ανταγωνισμό αλλά και τη διεύρυνση των υπηρεσιών που παρέχει η εταιρεία πολύ πέραν της απλής τηλεφωνίας) κάτω από ένα πολύ συγκεκριμένο εργασιακό καθεστώς: Η διοίκηση του ΟΤΕ, κατά τα πρότυπα των επιχειρήσεων που λειτουργούν σε συνθήκες ελεύθερου ανταγωνισμού, όρισε, μονομερώς, συγκεκριμένους στόχους για το κάθε κατάστημα, που ανανεώνονται σε ετήσια βάση. Μέχρις εδώ δεν υπάρχει τίποτα το μεμπτό (αφήνουμε κατά μέρος το αυταρχικό μοντέλο με το οποίο ορίζονται οι στόχοι). Όμως η διοίκηση Βουρλούμη προχώρησε ένα βήμα παραπέρα: Φρόντισε να συνδέσει την επίτευξη αυτών των στόχων με την ίδια την ύπαρξη των καταστημάτων, και τελικά – μέσω του τελευταίου νόμου που κατοχυρώνει το διευθυντικό δικαίωμα απόλυσης για τις ΔΕΚΟ – με τις ίδιες τις θέσεις εργασίας του προσωπικού του κάθε καταστήματος! Οι υπάλληλοι του καταστήματος μαζί με τον προϊστάμενό τους ξέρουν ότι προϋπόθεση για να μην βρεθούν κάποια μέρα στο δρόμο είναι να καλύπτουν στόχους που κάποιοι άλλοι έχουν ορίσει γι’ αυτούς, πουλώντας προϊόντα των οποίων δεν ελέγχουν ούτε την ποιότητα, ούτε την «ανταγωνιστική τους ικανότητα». Δεν χρειάζονται ιδιαίτερες αναλύσεις για να καταλάβουμε τι σημαίνει αυτή η σύνδεση: Από τη στιγμή που οι υπάλληλοι του ΟΤΕ συνδέουν το εργασιακό τους μέλλον με τη μοίρα του καταστήματος, παύουν να είναι και να λειτουργούν ως απλοί υπάλληλοι: υπό το άγχος της συνεχούς επισφάλειας, εσωτερικεύουν τους στόχους και αποκτούν την ψυχολογία του ιδιοκτήτη, ή μάλλον συνιδιοκτήτη καταστήματος, που κυνηγάει τον υποψήφιο πελάτη από ..το δρόμο, ξεχνώντας όσα ξέρουμε για το οκτάωρο, τις γονικές άδειες, και όλες τις σχετικές έννοιες που προκαλούν την έκρηξη θυμού των οπαδών της ευελιξίας.

Η συνομιλήτριά μου παραδέχτηκε ότι οι στόχοι που μονομερώς ορίζει η διοίκηση του ΟΤΕ «δεν είναι παράλογοι». Είναι στόχοι εφικτοί υπό προϋποθέσεις. Όμως σ’ αυτές τις προϋποθέσεις κρύβεται η σημαντικότερη παρενέργεια αυτής της σύνδεσης του εργασιακού μέλλοντος των εργαζόμενων με την κάλυψη των στόχων των καταστημάτων. Οι στόχοι του κάθε καταστήματος φαίνεται να είναι εφικτοί υπό την προϋπόθεση ότι ΟΛΟΙ οι εργαζόμενοι κινητοποιούνται, είναι συνεπείς στις τυπικές τους υποχρεώσεις, και αναπτύσσουν την πρωτοβουλία τους στα πλαίσια του συλλογικού εργαζόμενου που αποτελεί η ομάδα του καταστήματος. Αυτός εξ άλλου είναι και ο στόχος της διοίκησης! Να κινητοποιήσει τους εργαζόμενους, και μάλιστα με το ελάχιστο δυνατό κόστος, όχι με τη θεσμοθέτηση κάποιων πριμ παραγωγικότητας, αλλά με την απειλή «αν δεν καλύψετε τους στόχους, χάνετε τη δουλειά σας», ή, στην καλύτερη περίπτωση, «δεν εγγυόμαστε τίποτα».

Τα διλλήματα των εργαζόμενων

Το πρόβλημα παίρνει πολύ σοβαρότερες διαστάσεις από τη στιγμή που δεν ανταποκρίνονται όλοι οι εργαζόμενοι στον ίδιο βαθμό σ’ αυτό τον εκβιασμό της σύνδεσης της συνέχειας της σύμβασης εργασίας με τη συλλογική «απόδοση». Πράγματι, ένα σημαντικό ποσοστό εργαζομένων, είτε επειδή συνεκτιμά τις κάθε άλλο παρά αξιοζήλευτες αποδοχές που προσφέρει ο ΟΤΕ για μια οκτάωρη εργασία πωλητή, είτε γιατί έχει κάποιες εναλλακτικές απέναντι στο φάσμα της ανεργίας σε περίπτωση που η διοίκηση του ΟΤΕ υλοποιήσει την απειλή να κλείσει ένα κατάστημα, είτε γιατί έχει μια άλλη κουλτούρα σε σχέση με την εργασιακή πειθαρχία ή τη λογική του εμπόρου-πωλητή που απαιτεί η «νέα εποχή», δεν κινητοποιείται με ιδιαίτερο ζήλο, και σε κάποιες περιπτώσεις ίσως να μένει παντελώς αδιάφορο απέναντι στους κινδύνους που συνεπάγεται η πιθανότητα μη κάλυψης των στόχων. Στο κάτω-κάτω, το άγχος μιας πιθανής απόλυσης δεν κάνει περισσότερο ενδιαφέρουσα τη δουλειά ενός πωλητή καθηλωμένου σε οκτάωρη βάση μπροστά σε μια βιτρίνα κινητών τηλεφώνων…

Ποιο είναι το αποτέλεσμα; Η ελλιπής κινητοποίηση αυτών των εργαζομένων μεταφέρεται στις πλάτες των άλλων ως πίεση για μια επιπλέον προσωπική εμπλοκή στην υπόθεση του καταστήματος, πέραν αυτής που ως μέσο όρο αναμένει από αυτούς η διεύθυνση του ΟΤΕ. Ακόμα, ο φόρτος δουλειάς αυξάνει υπέρμετρα για κάποιους υπαλλήλους όταν αυτοί υποχρεώνονται να εργάζονται κάποιες ώρες παραπάνω γιατί ο συνάδελφός τους καθυστερεί να τους «αλλάξει», ή όταν πχ. δεν αρχειοθετεί τις αιτήσεις με την ανάλογη επιμέλεια, ενώ παράλληλα, για λόγους συναδελφικότητας, δεν θέλουν να διαμαρτυρηθούν στον προϊστάμενο ή στη διεύθυνση που εποπτεύει τα καταστήματα. Οι αδυναμίες ή η πιθανή έλλειψη κινήτρων των συναδέλφων τους λειτουργούν γι’ αυτούς ως ένας πρόσθετος κίνδυνος που απομακρύνει το κατάστημα από την κάλυψη των στόχων και τους πειθαναγκάζει σε ακόμα μεγαλύτερη προσπάθεια. Καθόλου παράξενο που, τις ημέρες του Πάσχα που κάποιοι (εύλογα) προτιμούν να πάρουν μια – δυο ημέρες επιπλέον άδεια, κάποιοι άλλοι αισθάνονται την υποχρέωση να εργαστούν αμισθί στη θέση τους… Περιττό να πούμε ότι αυτός ο τρόπος «αυτόματης» επίλυσης των διαφορών μεταξύ των εργαζόμενων είναι ο ιδανικότερος για την εταιρεία αφού εξασφαλίζει το επιθυμητό αποτέλεσμα (την κάλυψη των όποιων κενών, αδυναμιών, κλπ που μπορεί να οφείλονται στην ελλιπή κινητοποίηση κάποιων εργαζόμενων) χωρίς την παραμικρή εμπλοκή της διοίκησης. Το ότι η διοίκηση της εταιρείας στρέφει τους μεν εναντίον των δε, ακυρώνοντας το υπέδαφος της οποιασδήποτε συλλογικότητας στις διεκδικήσεις τους είναι μια ακόμα συνέπεια, και βέβαια όχι η λιγότερο σημαντική. Το ότι προσποιείται ότι «δεν τρέχει τίποτα» ενώ γνωρίζει ότι υπό τις δεδομένες συνθήκες, και υπό την πίεση της κάλυψης των στόχων που η ίδια όρισε, κάποιοι εργαζόμενοι υποχρεώνονται να δουλεύουν υπερωριακά χωρίς αμοιβή, είναι τουλάχιστον ανήθικο.

Ανάγκη για μια άλλη προσέγγιση

Εδώ όμως ανοίγει ένα άλλο κεφάλαιο. Η επισφάλεια των εργασιακών σχέσεων και ο συγκεκριμένος εξορθολογισμός τους (η υπαγωγή τους στη λογική του κέρδους) έχει πολύ συγκεκριμένα αποτελέσματα και στον τρόπο που προσεγγίζουμε τα πράγματα. Αλήθεια, αναλογίζεται κανείς ότι όταν ένα κατάστημα ΟΤΕshop υπερκαλύπτει τους στόχους που τέθηκαν στην αρχή της χρονιάς, (με δεδομένο ότι η ζήτηση της αγοράς είναι χοντρικά δεδομένη, και ανεξάρτητη από το ζήλο των πωλητών) σε ένα βαθμό δυσχεραίνει την κάλυψη των στόχων του γειτονικού καταστήματος της VODAFONE και κατά τα λοιπά δυσχεραίνει την κάλυψη των στόχων του ΟΤΕshop της διπλανής συνοικίας; Και τελικά, δεν είναι αλήθεια ότι, αν σήμερα φαίνονται εφικτοί (όχι παράλογοι) οι στόχοι του κάθε καταστήματος του ΟΤΕ σήμερα, αυτό δεν οφείλεται στη συγκαταβατικότητα της διοίκησης που ορίζει αυτούς τους στόχους αλλά στη θέση της εταιρείας στον ανταγωνισμό; Και ότι, επομένως, κάποια καταστήματα, ενδεχομένως άλλων εταιρειών, ανταγωνιστικών του ΟΤΕ που επίσης λειτουργούν με τη λογική «υπάρχω μόνο εφ’ όσον αποφέρω κέρδος» θα κλείνουν, και τώρα και στο μέλλον, ανεξάρτητα από το πόσο ευσυνείδητα εκτελούν οι υπάλληλοί τους τα καθήκοντα του πωλητή-εμπόρου;

Χρήστος Βαλλιάνος